دستورالعمل كشت برخي گياهان دارويي مناسب كشت ديم درنجف آباد-بخش مهردشت:
مريم گلي salvia officinalis
مريم گلي گياهي است چند ساله كه منشا آن نواحي شمالي مديترانه گزارش شده است . ريشه مريم گلي كم و بيش ضخيم است و به طور مستقيم در خاك فرو مي رود . ريشه انشعابهاي فراواني دارد. در اين گياه ساقه مستقيم و ارتفاع آن بين 80-50 سانتي متر است . ساقه هاي جوان به رنگ سبز تيره و پوشيده از كركهاي انبوه و خاكستري رنگ مي باشند . برگها بلند و نيزه اي شكل و برگهاي پاييني دمبرگ بلند و برگهاي قسمت فوقاني دمبرگ كوتاه دارند .سطح فوقاني و تحتاني برگها پوشيده از كركها ي ظريفي مي باشد .گلها به رنگ متمايل به بنفش ، آبي ، صورتي يا گاهي سفيد و به صورت مجتمع در قسمت فوقاني ساقه ها ، روي چرخه هاي مخصوصي مشاهده مي شوند .روي هر چرخه 8-5 گل وجود دارد . گونه ماژور اين گياه به نام officinalis مشهور است .
مريم گلي 7-5 سال عمر ميكند . رشد گياه درسال اول كند است و گلدهي تا اوايل تابستان ( تير – مرداد ) همچنان ادامه مي يابد .
* نيازهاي اكولوژيك :
اين گياه در طول رويش به هواي گرم و خشك نياز دارد ( مقاومت اين گياه به گرما زياد است .) اين گياه در فصل زمستان در دماي پايين تر از 15- درجه سانتي گراد دچار سرمازدگي و طي 6-5 روز خشك مي شوند . اين گياه براي رويش به خاك خاصي نياز ندارد و تقريبا در هر نوع خاكي به خوبي رشد مي كند . هواي گرم وخاكهاي با بافت متوسط (خاك شني–رسي ) كه حاوي تركيبات كلسيم باشند براي كشت اين گياه مناسب و خاكهاي شني بسيار نرم ( ماسه بادي) و فقير از مواد غذايي ، زمين هاي گود و مناطق سرد با رطوبت فراوان از عوامل محدود كننده رشد اين گياه است .
*تاريخ و فواصل كاشت :
به دليل اينكه كشت به صورت ديم مد نظر مي باشد بنابر اين توصيه مي گردد كه بذور ابتدا در خزانه كشت شده و سپس به زمين اصلي منتقل گردد .زمان مناسب براي كشت در خزانه هواي آزاد ، بهار ( بين ماههاي فروردين و ارديبهشت ) مي باشد .بذور در خزانه هواي آزاد روي رديف با فاصله بين رديف 20-15 سانتي متر و فاصطه روي رديف 5 سانتي متر، كشت مي شوند.
براي هر هكتار زمين به 300-250 متر مربع خزانه و 2- 5/1 كيلوگرم بذر با كيفيت مطلوب نياز مي باشد . با آبياري منظم سطح خزانه و وجين علفهاي هرز ، نشاء ها ي 25-20 سانتي متري را در فصل پاييز به زمين اصلي منتقل مي كنند . عمل انتقال در مساحت هاي كوچك با دست و در مقياس وسيع به وسيله ماشين نشاء كار صورت مي گيرد .فاصله بين رديف 70 و روي رديف 50-40 سانتي متر براي كشت نشاء مناسب مي باشد مي باشد .
* برداشت محصول :
يك سال بعد از كشت مي توان محصول را برداشت كرد . در سال سه دوره برداشت در كشورمان وجود دارد .اولين برداشت فبل از گلدهي و اوايل خرداد انجام مي گيرد . پيكر رويشي گياه را در سطوح كم به وسيله داس و در مقياس وسيع با ماشين از حد فاصل بين قسمت چوبي شده و قسمت سبز ساقه برداشت مي كنند . دومين و سومين برداشت به ترتيب در تابستان ( اوايل مردا د) و پاييز ( مهر ) انجام مي گيرد .هنگام سومين برداشت بايد توجه داشت گياهان از نواحي تحتاني و نزديك به سطح زمين برداشت شوند ، تا گياه در زمستان دچار سرمازدگي نشود .بهترين زمان براي برداشت محصول هنگام ظهر مي باشد .
رزماري Rosmarinus officinalis
اسطوخودوس Lavandula angustifulia
گياهاني چند ساله و خشبي هستند . ريشه اصلي آنها طويل و چوبي و انشعابهاي متراكم و فراواني دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق سه تا چهار متري زمين مي باشد . ساقه ضخيم و قهوه اي رنگ كه قسمت تحتاني آن انشعابهاي فراوان دارد و گياه متراكم وانبوه به نظر مي رسد .برگها به رنگ سبز تيره ، نيزه اي شكل و به طور متقابل روي ساقه قرار ميگيرد . برگها پوشيده از كرك و حفره هاي حاوي اسانس است . گلها به رنگ آبي يا متمايل به بنفش است . رشد اوليه اين گياه بسيار كند است . گياهان معمولا در سال اول به گل ميروند .هواي گرم وخشك سبب تسريع در گلدهي مي شود .
* نيازهاي اكولوژيك :
اسطوخودوس و رزماري از گياهان مناطق خشك و نيمه خشك است . در طول رويش به هواي گرم و رطوبت كم نياز دارد. اگرچه اين گياه قادر است درجه حرارتهاي پايين را تحمل كند وليكن در فصل بهار به هنگام رويش گياه و توليد شاخه و برگ به سرما بسيار حساس است و با شروع سرما دچار سرمازدگي شده و خشك ميشوند .اين گياه از مرحله تشكيل گل قادر است خشكي را براي مدت طولاني تحمل كند .
اسطوخودوس در خاكهاي سبك و حاوي تركيبات كلسيم و غني از مواد و عناصر غذايي بهترين عملكرد را دارا مي باشد .
*تاريخ و فواصل كاشت :
فصل پاييز ( آذر ) يا اوايل بهار ( نيمه دوم اسفند ) زمان مناسبي براي كشت بذر در خزانه هواي آزاد است .در اين صورت فاصله رديفهاي كاشت از يكديگر 40-35 سانتي متر ( در سطح وسيع خزانه ) و يا 20-15 سانتي متر ( در سطح كوچك خزانه ) مناسب است . عمق بذر براي كشت پاييزه 1-5/0 و براي كشت بهاره 5/1-1 سانتي متر و براي هر هكتار 9-7 كيلو گرم بذر لازم است .
اواخر شهريور تا اوايل مهر و اوايل بهار سال بعد زمانهاي مناسب براي انتقال نشاء به زمين اصلي است . به طور كلي نشاء ها در رديفهايي به فاصله 100 سانتي متر و فاصله دو بوته در هر متر طولي 100-80 سانتي متر در زمين اصلي كشت مي شوند.
* برداشت محصول :
گلهاي اسطوخودوس فرانسوي از اواخر بهار پديدار مي شوند .هنگام برداشت ساقه گلدهنده را بايد از مكان مناسبي( از حد فاصل بين ساقه برگدار و قسمت گلدهنده ) قطع كرد .
(دستورالعمل كشت رزماري نيز به همين صورت مي باشد .)
زيره سبز Cuminum Cyminum
گیاهی کوچک، علفی به ارتفاع 15 تا 50 سانتی متر و دارای ریشه دراز باریک به رنگ سفید و ساقه ای راست و منشعب به تقسیمات دو تایی است منشأ اولیه آن ناحیه علیای مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران، و نواحی مختلف می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد. برگهای آن متناوب، شفاف، بی کرک، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی دراز و نخی شکل است. گلهائی کوچک ، سفید یا صورتی رنگ و مجتمع به صورت چتر مرکب دارد. میوه آن بیضوی کشیده، باریک در دو انتها، بسیار معطر ، به طول 6 میلی متر، به قطر 5/1 میلی متر و پوشیده از تارهای خشن است.بعضی از واریته های این گیاه میوه های عاری از تار دارند. رنگ میوه بر حسب واریته های مختلف گیاه ممکن است زرد تیره یا خرمائی مایل به سبز و یا خاکستری باشد.
* نیاز اکولوژیکی
اين گياه در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است. این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد. خاکهای با بافت متوسط و خاکهای لوم شنی، خاکهای مناسبی برای تولید زیره سبز هستند. کشت در خاکهای سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست چون این خاکها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماریهای قارچی آماده می کنند. PH خاک برای کشت زیره سبز 5/4 تا 2/8 مناسب است.
* تاريخ و فواصل كاشت :
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد. مدتی قبل از کاشت زمین را باید آبیاری نمود. بذرها را می توان پس از مخلوط کردن با ماسه نرم به صورت دست پاش در سطح زمین پاشید در بعضی نقاط زیره سبز را به صورت ردیفی کشت می کنند.برای افزایش قوه رویشی بذرها را باید به مدت 24 تا 36 ساعت در آب خیس نمود. پس از کاشت بلافاصله باید زمین را آبیاری کرد. آبیاری نباید شدید باشد تا بذرها شسته شود و در مرکز کرتها متراکم شود.دومین آبیاری باید 8 تا 10 روز پس از اولین آبیاری انجام گیرد. رویش بذرها پس از دومین آبیاری آغاز می شود. چنانچه منطقه کشت از دمای بالایی برخوردار باشد باید 5 تا 6 روز پس از دومین آبیاری مجدداً گیاهان را آبیاری نمود. این آبیاری سبب می شود تا رویش بذرها تکمیل شود گیاهان را باید هر 12 تا 20 روز (بسته به شرایط آب و هوائی) آبیاری کرد.
* برداشت محصول :
محصول معمولاً 100 تا 120 روز پس از کشت آماده برداشت میشود از اردیبهشت تا اوایل خرداد می توان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی کرد.
آويشن Thymus vulgaris
اختصاص به نواحي غرب مديترانه داشته و دو گونه از اين گياه مطرح بوده است كه يكي براي مصارف طبي بكارمي رفته كه داراي گلهايي به رنگ سفيد و ديگري كه نوع سياه ناميده مي شده است.
آويشن داراي ماده موثره تيمول مي باشد و گياهي است چندساله كه از اواسط ارديبهشت سال دوم گل مي هد. ريشه اين گياه چوبي، مستقيم و محكم است بنابراين مي تواند اين گياه را به خوبي درخود نگه دارد. ساقه آن چهارگوش و منشعب مي باشد.
*نيازهاي اكولوژيكي :
دما: در طول رويش به هواي گرم نياز دارد و طاقت سرما ندارد و اگر برف آن را در سه ماه نپوشاند ممكن است خشك شود.
رطوبت : تحمل خشكي را دارد و خشكي دوست به حساب مي آيد به همين دليل در زمينهاي گود كه سطح آب به سطح زمينها نزديك باشد كشت نشود به غرقابي بودن زمين حساس است.
خاك : كشت اين گياه درخاك سنگين توصيه نمي شود و خاك سبك با زهكش مناسب كه حاوي تركيبات كلسيم با PH 8-5/4 مناسب است بهترين نوع خاك براي كشت اين گياه مي باشد. اگر خاك مرطوب و سنگين باشد در كميت و كيفيت اسانس تاثير نامطلوب خواهد داشت. مواد غذايي خاك اگر بيش از حد يا كمترازحد باشد در هر دو حالت مناسب نبوده هم در پيكر رويشي هم اسانس باعث كاهش عملكرد مي شود.
نور: با توجه به مديترانه اي بودن گياه لازم است طول دوره رشد از نوركافي برخوردار باشد بخصوص در اوايل رشد به سايه بسيارحساس است. پس بايد در مناطق آفتابي و يا شيبدار كشت آن در دامنه هاي جنوبي قابل توصيه مي باشد.
ارتفاع : آويشن در كوهستانها تا ارتفاع 2000 متري و حتما گاهي بيشترمي رويد. در ايران گونه T.serpylumn رويش دارد. اما آن گونه كه بسيار در ايران رويش دارد Thymus kotschyamus است كه در آذربايجان به كاكوتي معروف است آويشن شيرازي يا آويشن پهن با نام علمي Zataria multyflor در فارس بعمل مي آيد.
* تاريخ و فواصل كاشت :
زمان كاشت : اگر بخواهيم بذر بكاريم پائيز و در مناطق سردتر اواخر تابستان و ديگر كشت غيرمستقيم و نشايي باشد بهترين زمان انتقال بهار (قبل از شدت يافتن تابش خورشيد) و يا اواخر تابستان مي باشد.
فواصل كشت : عمق كاشت بذر در هر شرايط نبايد از 5/0 سانتي متر بيشترباشد (چون ريزهستند)
شيوه هاي تكثير و روش كشت: روش كشت از دو طريق جنسي (بذر) و غيرجنسي (قلمه يا تقسيم بوته) انجام مي گيرد. در كشت جنسي يا مستقيما" بذور در زمين كشت مي شود و يا از طريق كشت در خزانه بطور غير مستقيم عمل كشت صورت مي گيرد.
در روش غيرمستقيم خزانه پس از آماده شدن و تامين عناصر غذايي، مورد استفاده قرارمي گيرد. كيفيت بذر ازنظرخلوص و قدرت جوانه زني تاثير مستقيم برفواصل كشت دارد و بذور را مي توان با ماسه و خاك به نسبت 1 به 3 مخلوط نمود و بذر مورد نياز براي هرمترمربع خزانه 1-8/0 گرم مي باشد. عمق بذر در خزانه 5/0 سانتي متر بوده و بهتر است جهت كشت بذر آويشن به دليل ريزبودن به نسبت يك به سه با ماسه مخلوط گردد. بهترين زمان انتقال نشاء ها اواخر بهار و اوايل تابستان مي باشد و براي هر هكتار زمين تقريبا" به تعداد 240-160 هزار نشاء نياز است.
آبياري منظم و وجين علف هاي هرز رشد سريع گياهكها را موجب مي گردد. مناسب ترين زمان انتقال نشاء ها زماني است كه تا ارتفاع 15 سانتي متر و ريشه آن 7-5 سانتي متر رشد كرده باشد. انتقال مي تواند هم به صورت دستي و هم با ماشين آلات (درمقياس كشت زياد) انجام گيرد.
فواصل كشت در بين رديف ها 10 تا 15 سانتي متر و داخل رديفها كمتر از 5 سانتي متر باشد. انتقال قلمه ها پس از ريشه دهي و ظهور اندام هاي هوايي و در زمان مناسب انجام خواهد شد. تقسيم بوته نيز با استفاده از بوته هاي چند ساله كه سالم و عاري از بيماري است انجام مي گيرد بطوريكه بوته ها به چند قطعه كه حاوي اندام هوايي و ريشه باشندتقسيم شده و در زمين اصلي كاشته مي شوند.
* برداشت محصول :
زمان مناسب برداشت آويشن در آغاز گلدهي مي باشد كه معمولا" از اواسط ارديبهشت ماه شروع مي شود. با توجه به تاثير بسزاي برداشت محصول در زمان آفتابي بودن روز اگر برداشت پيكر رويشي اين گياه در ساعاتي از روز كه تابش وجود داشته باشد انجام گيرد عملكرد اسانس گياه افزايش خواهد يافت. دفعات برداشت در سال اول يكبار، اما از سال دوم به بعد تا سه بار مي توان عمليات برداشت را انجام داد.
طول اندام هوائي كه بايد برداشت شود از فاصله 10 تا 15 سانتيمتري سطح زمين خواهد بود و فواصل كمتر از اين سبب مي گردد تا مقدار ساقه هاي چوبي ضخيم افزايش يافته و تاثير نامطلوبي در كيفيت اسانس داشته و از طرفي ميزان آلودگي به خاك افزايش ميابد كه نهايتا" از ارزش محصول مي كاهد.
اسانس در سال اول رويش كم بوده و در سال دوم عملكرد بطور قابل ملاحظه اي افزايش يافته است.
زوفا Hyssopus officinalis
زوفا گياهي است خشبي و چند ساله كه منشا آن آسياي صغير و از در ياي خزر تا درياي سياه و همچنين در مناطق شني نواحي مديترانه مي باشد. اين گياه چهار زير گونه دارد كه دو زير گونه افي سيناليس و كاسنن جزء مهمترين آنها مي باشد.
*نيازهاي اكولوژيكي:
مناطق خشك و گرم و نواحي جنوبي تپه ها مناطق مناسب كشت زوفا مي باشند. اين گياه به خشكي مقاوم بوده و مي توان با در نظر گيري شرايطي اين گياه را بصورت ديم كشت نمود. زوفا به خاك خاصي نياز ندارد و تقريبا در هر نوع خاك حتي خاكهاي شني و تهي از مواد و عناصر غذايي رشد مي كند. ماسه هاي بسيار نرم و خاكهاي اشباع از آب به هيچ وجه براي كشت زوفا مناسب نيستند.اين گياه بيشتر در مناطق بياباني و در سطوح وسيعي كه مملو از خاكهايي با بافت متوسط كه حاوي تركيبات كلسيم هستند رشد مي كند. phخاك براي زوفا بين 5 تا 7/5 مناسب است.علفهاي هرز در رشد و نمو و مقدار مواد موثره زوفا تاثير منفي بر جاي مي گذارد. مبارزه با علفهاي هرز در طول رويش گياه ضروري است.
*تاريخ و فواصل كاشت :
زوفا را مي توان چهار تا پنج سال متوالي در يك قطعه زمين كشت كرد و پس از آن مدت بايد با گياهان مناسب به تناوب كشت شود.پس از برداشت گياهاني كه با زوفا به تناوب كشت شده اند حتي المقدور بايد بقاياي آنها را جمع آوري كرد. زمان مناسب جهت كشت ديم زوفا اوايل بهار مي باشد . تاخير در كشت مناسب نيست و سبب كاهش جوانه زني بذرها مي شود. فاصله بين ريفها معمولا بين پنجاه تا هفتاد سانتي متر مناسب است. عمق بذر زوفا در موقع كاشت بايد يك تا دو سانتي متر باشد و كشت در اعماق بيشتر مناسب نيست زيرا نه تنها تمام بذرها سبز نمي شوند بلكه سبب عدم يكساني در جوانه زني آنها گشته و برداشت مكانيزه را با مشكل مواجه مي كنند.
از آنجايي كه كشت در شرايط ديم احتمال جوانه زني بذوري را كه به طور مستقيم كشت مي شوند كاهش مي دهد مناست ترين روش، استفاده از خزانه و كاشت نشا ها در زمين اصلي مي باشد.كشت زوفا بايد بصورت رديفي بوده و چنانچه در شيب ها كشت شود جهت رديف ها بايد بر خلاف جهت شيب زمين باشد.
در اين روش بذرها در فواصل مناسب و در خزانه هواي آزاد كه بستر آن براي كشت آماده شده است كشت مي شوند. بذر مورد نياز براي هر متر مربع خزانه حدود3 تا 5 كيلوگرم در هكتار مي باشد .
پس از آبياري و وجين علف هاي هرز سطح خزانه،هنگاميكه ريشه هر نشا به اندازه 5 تا 7 سانتيمتر رشد نمود مي توان آنها را به زمين اصلي منتقل نمود. زمان مناسب جهت انتقال نشاها به زمين اصلي اواخر بهار و اوايل تابستان مي باشد.
براي انتقال نشاءها در سطوح كوچك كشت مي توان دستي عمل نمود در حاليكه در مقياس وسيع اين عمل فقط بايد با ماشين انجام گيرد. در طول رويش گياهان مبارزه با علف هاي هرز موثر خواهد بود و ميزان عملكرد را بالا خواهد برد .
|